Tay trắng làm nên- Chương 12

 Chương 12: CON ĐƯỜNG HẠNH PHÚC

Thành công có đem lại hạnh phúc không? 

Nhất định là tự nó, nó không tạo được hạnh phúc. Tất cả đều  tùy cách ta dùng nó. Thành công thì có quyền thế. Mà có khéo  dùng quyền thế thì mới tìm được hạnh phúc.

Nhiều người lặp đi lặp lại câu ngạn ngữ: “Quyền thế làm  hỏng con người” mà không chịu ngưng lại để suy nghĩ xem câu đó  có lí không? Tôi cho nó là hoàn toàn vô lí. Một người thỏa mãn vì  thực hiện được cao vọng của mình với một người thất bại thì ai có  nhiều phần dễ bị hư hỏng hơn? 

Sự hư hỏng thối tha, tàn nhẫn thường thấy ở những kẻ ghét  xã hội và ghét cả chính mình. 

Tất nhiên tôi không chối cãi rằng con người thành công  không bao giờ bị quyền thế quyến rũ. Bị nó quyến rũ nhiều cho  nên lại càng phải coi chừng, chú ý tới cách mình đối đãi với những  người ở dưới quyền mình để đừng ngăn trở những thiên tư của họ,  làm mất cá tính của họ, đừng làm cho họ biến thành hạng tôi đòi,  hạng múa rối để mình giật dây. 

Quyền uy của mình đối với người nào đó càng lớn thì mình  lại càng phải tránh những điều có thể làm thương tổn lòng tự ái  của họ; nếu không thì là mắc một tội nặng lắm, (đã có lần tôi mắc  tội đó). 

Nhưng xét chung, tôi có thể nói chắc chắn rằng những người  thành công ít hư hỏng hơn những người thất bại. Họ ít có lí do để  làm hại ai và có nhiều lí do để làm điều thiện. 

Một người thành công mà muốn sung sướng cần theo ba đức  này: “công bằng, thương người và khiêm tốn”. 

Đức thứ nhất buộc ta phải lương thiện trong công việc làm  ăn hoặc trong hoạt động chính trị, phải tự nhiên có lòng muốn  công bằng, yêu sự công bằng và nhất định thực hành các giao kèo, hiệp ước một cách đứng đắn, đúng từng chữ và đúng cả với tinh  thần nữa. 

Rất nhiều người tin rằng những người thành công đều là bọn  vô lương tâm, vô sở bất vi. Lời đó chỉ là một nhận xét vu vơ. 

Sự thành công không đủ chứng thực một cách chắc chắn giá  trị đạo đức của con người, nhưng ít nhất nó cũng là một hòn đá  thử vàng. Sở dĩ cho rằng vi phú bất nhân là vì người ta không xét  sự thực, vội tin ý kiến của bọn thù địch những người thành công.  Chỉ những người hợp tác với một người thành công mới biết rõ,  phán xét đúng được người đó. Nếu họ khen người đó thì có lẽ là sự  thực không tệ lắm đâu. 

Trái lại, người thất bại luôn luôn chắc chắn rằng đã chiếm  được cảm tình của những người đã thắng mình vì mình không còn  ngăn cản con đường của họ nữa mà sự thất bại của mình chính là  một bằng chứng cho thành công của họ. 

Đức thứ nhì, lòng thương người, đôi khi có vẻ như ngược lại  với đức tính thứ nhất. Thực ra không phải vậy.
 
Có biết thương người thì mới có thể thực công bằng được. Một  vị thẩm phán có lương tâm thì khi xử tội phải dùng tình thương  xét từng trường hợp cá nhân một cho luật pháp bớt nghiêm khắc  đi. Lòng thương người có thể giúp cho sự công bằng, nhưng cũng có  thể biến thành nhu nhược mù quáng. Vậy trước khi dùng nó phải  nhận định cho đúng xu hướng của mình đã, nếu mình vốn nhu  nhược thì nên hãm bớt nó lại. 

Nhưng có lẽ chẳng cần thận trọng như vậy vì loài người ít ai  có sẵn tình thương lắm; phải luyện tập nó mới có được. Mà người  thành công chắc chắn là người dễ luyện được nó hơn hết; vì khi bắt  đầu kinh doanh, người đó đã chịu nhiều nỗi đau lòng, tàn nhẫn,  bất công của kẻ khác, cho nên tự nhiên có cảm tình với những kẻ  bị hắt hủi, chà đạp. Người đó lại biết rằng trong cái nghề của  mình, biết đâu chừng chẳng có ngày cần được người khác cảm  thông với mình mà xét một tình thế nào đó bằng một chút thương  tình. 

Có lẽ Shakespeare không nghĩ như tôi khi ông viết: “Lòng  thương người gây được ân sủng cho người phân phát nó cũng như  cho người được nhận nó”. Nhưng dù sao, lời của ông cũng rất đúng.  Hễ thương người thì sẽ được người thương lại. 

Nhưng ta thử xét xem thế nào là lòng thương người? Có lòng  thương người không phải chỉ là muốn dừng lại, đừng quá lợi dụng  thắng thế của mình. Nó còn phải cao hơn, rộng hơn như vậy. Nó là  một tình cảm âu yếm xuất phát từ một tình cảnh chua chát, cũng  như một bông hoa mọc trong một kẽ đá. Nó là tấm lòng cảm bội  thâm thiết đối với một trật tự trong vũ trụ, và muốn làm một việc  gì để cải thiện trật tự đó, và khi hành động như vậy, ta được  hưởng một hạnh phúc thật trong sạch. 

Trong tình thương người còn có lòng đại lượng và bác ái. Một  người giàu không thiếu gì cách để tỏ lòng biết ơn của mình vì đã  nhận được nhiều ân trạch của xã hội. Trên con đường đi tìm hạnh  phúc, người đó không nên bỏ lỡ một cơ hội nào cả để giúp những  người khác cũng đạt được hạnh phúc như mình. 

Đức khiêm tốn là đức khó tập nhất. Hình như có cái gì neo  chắc trong bản tính nhà kinh doanh và chống lại với đức đó. Trong  công việc làm ăn, cơ hồ như vì phải chiến đấu, phải can đảm, phải  chinh phục mà nhà kinh doanh dễ hóa ra ngạo mạn. 

Chính tôi không dám nhận rằng tôi khiêm tốn; nhưng tôi có  thể thú thực với bạn rằng khi tập có được ít nhiều cái đức đó, tôi  thấy nó là nguồn gốc của hạnh phúc. Có nhiều thí dụ chứng minh  rằng sự thành công và khiêm tốn không phải là không dung hợp  được nhau. Sở dĩ nó khó dung hợp nhau được là vì “sự luôn luôn  thoát khỏi mình” để tự nhận xét mình trong bất kỳ hoàn cảnh nào,  y như có một cái “ta” đứng trước mặt ta mà nhìn ta, sự đó cơ hồ  không thể có được; mặc dầu những người có cao vọng và tài đức  thường thực hiện được. 

Sau nhiều năm chỉ huy, ai mà chẳng có những thái độ độc  đoán, điều đó rất dễ hiểu. Nhưng không nên mù quáng, phải nhận  rằng mình có tật đó và phải ráng tránh nó. Có lúc ráng sức mà  thất bại đấy, nhưng đừng bao giờ bỏ cuộc chiến đấu với bản thân. 

Có một hình thức khiêm tốn mà con người đã thành công  phải tập luyện: họ phải tránh cái thói gièm pha, coi thường bọn trẻ  nối gót mình.

Tính tự phụ không thể tin ở những mầm non, không cho cơ  hội thuận tiện để phát triển tài năng của họ là một thói xấu không  tha thứ được: nó chỉ là một hình thức của lòng đố kị. Một người có  tật đó thì không thể nào sung sướng vì tính ghen ghét là thói xấu  tàn nhẫn nhất, làm cho ta đau khổ nhất. 

Sự khiêm tốn cần thiết cho hạnh phúc. 

Ngay những người thành công rực rỡ nhất mà thiếu đức  khiêm tốn thì cũng mất phẩm cách, uy thế và không thoải mái về  tinh thần. Họ làm cho những tình cảm không đẹp của họ lan ra  chung quanh họ, và trong một không khí như vậy, lòng yêu đời  không còn nảy nở được nữa. 

Xem tiếp: Chương 13