Tay trắng làm nên- Chương 13

Chương 13: ĐỪNG BAO GIỜ NGHỈ

Một người thấy người khác không ưa mình, đánh giá lầm  mình. Đưa ra một đề nghị thì người ta vội gạt liền. Thấy có vẻ như  không tìm được con đường của mình. Bị người khác rẻ rúng không  quan tâm tới mình. Thế là xin thôi việc. 

Sự xin thôi việc đó có hại cho quyền lợi của chính họ và cho  quyền lợi của hãng. Người đó nên cứ tiếp tục làm việc và tìm  những cách khác để cho người trên chấp thuận ý kiến mình. Nếu  xin thôi mà hãng không cho thôi cố giữ lại thì địa vị của người đó ở  trong hãng đã chẳng tăng mà chỉ giảm. Nếu dọa hãng xin thôi việc  mà người ta chẳng cần gì mình, cho nghỉ liền, thì thôi, hết tranh  đấu. 

Cho nên tôi nói thẳng với bạn rằng: đừng bao giờ xin thôi  việc. Phải đề phòng thái độ, tinh thần đưa tới một hành động như  vậy. 

Nhưng rút lui, không làm ăn nữa, lại là một thái độ khác  hẳn thái độ trên. Người nào đã thành công rồi, cũng phải nghĩ tới  cái lúc có thể sẽ phải rút lui. 

Lời đó có vẻ như một lời khuyên ngoài miệng nhưng nó đáng  theo đấy. Khi một xí nghiêp đã thịnh vượng và phát triển thì  người ta nên nhường chỗ cho bạn trẻ. Nếu người già cứ ngăn cản  bước tiến của bọn trẻ thì xí nghiệp không sao phát triển được. 

Tôi đồng ý với Bacon về lời nhận xét này của ông: “Người già  chống đối lại nhiều cái quá, thận trọng quá, hỏi ý kiến nhiều quá,  ít chịu mạo hiểm quá, đôi ý mau quá và rất ít khi điều khiển công  việc tới cùng, mới thấy hơi thành công là đã thỏa mãn rồi”. 

Cho nên họ nên rút lui trước khi tinh thần suy nhược của họ  làm hại cho công việc họ đã thực hiện được trong những năm tuổi  trẻ. 

Rút lui không phải là một cách tự phạt mình đâu, không  phải là nhút nhát không dám chiến đấu, như con đà điểu rúc đầu  vào cánh để khỏi nhìn thấy tai nạn, mà là một hành động khôn  ngoan vì mình biết nhận rằng phải nhường bước cho bọn trẻ. 

Nhưng không phải chỉ vì nghĩ tới cái lợi của bạn trẻ mà tôi  khuyên các nhà kinh doanh đã thành công nên rút lui. Chính còn  vì cái lợi của các nhà kinh doanh đó nữa. Không nên mong mỏi  thành công hoài trong một lĩnh vực, vì hễ thành công hoài, không  phải chiến đấu nữa thì chúng ta không còn hăng hái như buổi đầu  nữa. 

Thật là khó mà thuyết phục được một con người đã thành  công chịu nghe lời đó. Họ càng thành công nhiều thì lại càng khó  thuyết phục. Họ tự nhủ: “Không có lí gì mà đương thành công lại  rút lui, không có lí gì mà sau này không thành công như hồi  trước”. 

Ai cũng muốn bám lấy những cách làm việc cũ; xu hướng đó  là tự nhiên, rất dễ hiểu. Có gì đâu, trước làm ra sao thì lại cứ tiếp  tục như vậy, làm lại hoài như vậy. Của cải, quyền thế trên đời, cứ  tha hồ mà chiếm, và muốn chiếm thêm mỗi ngày một ít thì chỉ cần  dùng những tài đức trước kia mình đã khó nhọc tập được nhưng  bây giờ đã thành một thói quen, chẳng khó nhọc gì cả mà còn vui  nữa! Nếu bỏ việc kiếm tiền đó đi, thì đời sẽ buồn biết mấy! Bọn  thanh niên còn thành công thì có lí gì người già kinh nghiệm như  mình lại thất bại được. 

Lí luận như vậy là sai. 

Trong một lĩnh vực, sự thành công hoài là điều rất hiếm.  Người chỉ huy công việc có thể không còn tinh thần uyển chuyển  như trước nữa, không nhận định được đúng đắn giá trị của các yếu  tố trong những điều kiện mới nữa. Sự thắng lợi đã thành một thói  quen, không cần phải thực sự chiến đấu nữa, do đó trí óc nhụt đi. 

Nhưng xin bạn đừng hiểu lầm tôi. Khi tôi ân cần khuyên bạn  nên rút khỏi công việc kinh doanh, tôi không có ý bảo phải bỏ đời  sống hoạt động đi đâu. Trái lại, tôi muốn nói rằng bạn nên đổi  công việc. Bạn nên lựa một lĩnh vực hoạt động khác trong đó bạn  có thể tỏ rằng bạn còn đầy đủ khả năng. Vì sự thay đổi hoạt động  làm ta trẻ lại. 

Tôi đã sống bốn đời sống khác nhau. Trước hết tôi ở trong  ngành ngân hàng và gây dựng được nhiều công việc kinh doanh  lớn về Koyd tài chính. Rồi tôi bước vào chính trường, giúp việc ông  Loyd George. Ra khỏi chính trường, tôi sáng lập nhiều tờ báo. Sau  cùng ngành hoạt động thứ tư của tôi, thời gian tuy ngắn ngủi,  nhưng có liên quan tới lịch sử hiện đại: tôi làm Bộ trưởng trong  Nội các Churchil, giữ việc sản xuất phi cơ. 

Lần cuối cùng đó, tôi làm cho chính phủ không phải với tư  cách một chính khách. Trái lại, hồi đó tôi tuyệt nhiên không quan  tâm gì tới chính trị cả. Những người cộng sự với tôi đều là những  nhà kĩ nghệ; họ hợp tác với tôi chỉ để sản xuất phi cơ. 

Thời đó có nhiều phi công nhưng thiếu phi cơ. Sự sống còn  của quốc gia tùy thuộc tài năng của chúng tôi có chế tạo được đủ  phi cơ cho họ không. 

Chúng tôi không thể để cho các chính khách - dù họ quan  trọng tới đâu - ngăn cản con đường của chúng tôi được. Chúng tôi  xô họ ra. Chúng tôi phải nhảy đại xuống nước, cứ bắt tay vào việc.  Nhờ vậy mà chúng tôi động viên được tức thì một số thợ cần thiết  và tìm được đủ nguyên liệu, dụng cụ mặc dầu bị kẹt, bị cản trở. 

Đặc biệt là chúng tôi phải tranh đấu với vài ông lớn trong  quân đội chưa hề dự một trận đánh nào, chẳng biết gì về thực  trạng trên chiến trường cả mà điên khùng chống đối chúng tôi,  làm cho công việc của chúng tôi thêm khó khăn. Chúng tôi bất  chấp họ, nếu có thể được. Nếu họ chống cự thì chúng tôi tấn công  lại một cách đích đáng. 

Mục đích duy nhất của chúng tôi là làm thỏa mãn những  nhu cầu trên chiến trường, mà lúc đó trong xưởng chỉ còn có ít  chiếc phi cơ. Thế mà chẳng bao lâu, số phi cơ chúng tôi sản xuất  nhiều hơn số phi công được huấn luyện có thể hoặc muốn lái phi cơ  ra mặt trận. 

Tóm lại chúng tôi có nhiều phi cơ hơn phi công. 

Tôi có vui không trong thời gian sống mãnh liệt với nghề thứ  tư của tôi đó? Nhất định là vui rồi. Nhưng vài kẻ cộng tác bất lực  trong bộ và những kẻ mồm mép biện hộ cho họ thì chẳng vui chút  nào cả. 

Trong mỗi nghề của tôi, tôi đều được thỏa mãn và sung  sướng thấy mình trẻ lại. Và hiện nay tôi đương kiếm một lĩnh vực  hoạt động mới khác. 

Khi thay đổi hoạt động, khả năng của mình tăng tiến lên chứ  không suy giảm đâu. Chúng ta lại bắt đầu một cuộc đua khác và  dùng tài năng của mình vào những công việc khác để giải quyết  những vấn đề mới. 

Tôi khuyên bạn dùng sức vào một công việc hoàn toàn mới,  cần chiến đấu chứ không phải một công việc an nhàn. 

Vậy công việc bạn sẽ lựa phải là một công việc chủ yếu, kích  thích ý thức trách nhiệm bắt bạn nghi ngờ, suy nghĩ, tính toán.  Tóm lại nó có thể đem lại cho bạn thắng lợi mà cũng có thể gây tai  hại, làm cho bạn suy sụp, nó bắt bạn phải để hết thì giờ, tâm trí  vào nó. 

Chỉ nhờ cách đó mà ta có thể tránh được lời chê bai nghiêm  khắc của Bacon khi ông nhận xét người già. Chắc chắn là nhờ cách  đó mà ta khỏi buồn chán. 

Một sự thay đổi như vậy làm cho ta khoan khoái lắm; nhưng  phải có trải qua rồi mới nhận thức đúng được cái lợi của nó.

Người nào có nhiều tài năng, khi rút lui khỏi một ngành hoạt  động rồi cũng có thể kiếm được một công việc khác hợp với cá tính  của mình. Có người - trường hợp này hơi hiếm - nghiên cứu một  môn khoa học hay nghệ thuật và thấy thích thú trong công việc đó.  Nhưng đối với phần đông thì một nhiệm vụ công ích có lợi hơn cả.  Điều đó cũng rất tự nhiên. Làm chính trị, lám báo, lãnh đạo một  cơ quan từ thiện đều là những hoạt động cần một thứ kinh nghiệm  như nhau mà thứ kinh nghiệm này là thứ nhà doanh nghiệp đã  học được. 

Những người có được thứ kinh nghiệm và khả năng đó mà ra  giúp nước thì thực có lợi cho quốc dân. Đời sống công cộng cần sự  hợp tác của những người biết rõ cuộc sống sinh động. 

Tôi không có ý đề cao người già đâu. Mà giả sử tôi có ý đó thì  bất kì ai cũng có thể dẫn lời này của Tiến sĩ Johnson để bắt tôi  phải im lặng: “Không cần ai chứng thực cho tôi rằng hồi mười chín  tuổi tôi thật sung sướng”. Người nào cho tuổi già là sung sướng  tuyệt trần nên nhớ lại lời đó. 

Nhưng mặc dầu tuổi già có nhiều cái bất lợi thì ta vẫn có thể  làm cho nó nếu chẳng hóa vui thì cũng chịu được. Tất cả đều tùy  cách ta bước vào cái tuổi đó ra sao. 

Không lí gì mà người già lại không tìm cách giúp ích người  đồng thời của mình. Nhiều người già vẫn còn làm được những việc  rất có lợi cho xã hội. ít nhất họ có ưu điểm là đã có ít nhiều kinh  nghiệm về đời. 

Tôi không bảo rằng kinh nghiệm có thể thay được mọi cái  khác trong đời sống. Có kinh nghiệm lại cần phải có ý muốn tiến  cho kịp thời nữa. Một người đã thành công cách đây ba bốn chục  năm không nhất định là còn thành công nữa. Những người đương  tiếp tục kinh doanh hoặc muốn bỏ ngành cũ mà hướng qua một  ngành hoạt động mới phải nhớ kĩ câu tôi vừa nói. 

Chúng ta đều tiếc nhớ thời đã qua. Nhưng nếu không nhận  ra được rằng vài phương pháp nào đó đã lỗi thời, hoặc hoàn cảnh  xã hội đã thay đổi, thì là hủ hóa rồi. Những kẻ thấy cái gì mới  cũng chê bai thì tuy còn sống mà cũng như chui vào quan tài rồi  vậy. 

Già mà vẫn giữ được tinh thần niên thiếu thì tuổi già còn có  được nhiều cái vui, mà chính mình cũng có thể giúp ích được nhiều  cho đời. Nhưng muốn vậy phải biết sớm bỏ những hoạt động cũ  quen thuộc của mình đi mà tìm những hoạt động mới. 

Một số người chẳng những rút lui khỏi công việc làm ăn, mà  còn muốn bỏ hết cả mọi hoạt động. Họ bất bình hỏi tôi: “Định bắt  người ta làm việc mãi sao? Chưa tới tuổi nghỉ ngơi ư?”.

Tôi đáp: “Phải làm mới được phép nghỉ chứ. Phải làm việc tới  ngày nhắm mắt. Và lúc nhắm mắt mới là lúc nghỉ. Một người đã  dùng tất cả khả năng của mình để giúp đời thì không khi nào tự  hỏi chết rồi sẽ ra sao?” 

“Sau cùng khi nào tới lúc con được nghỉ ngơi thì con đừng sợ  gì cả: phải, con cứ nằm xuống rồi giấc ngủ sẽ êm đềm tới”. 

Đó là niềm ai ủi của tuổi già. 

Nhưng khi còn trẻ, có ai hơi đâu mà nghĩ tới điều đó. Tôi viết  cuốn này để giúp bạn trẻ; tôi nhắc lại, tôi nói chuyện riêng với họ  đấy. 

Tôi khẩn khoản năn nỉ họ lao đầu vào cuộc chiến đấu lớn lao  của đời sống, và đừng bận tâm về những vấn đề tôi đem ra bàn  trong chương trình này; nếu có muốn suy nghĩ về nó thì ít nhất  phải đợi tới lúc thành công rồi đã. 

Ngày nay không có một trở ngại nào trên con đường thành  công mà một ý chí cương quyết không thắng nổi. 

Thanh niên nào can đảm và có khả năng là đã có sẵn trong  túi chìa khóa để thành công rồi. 

Thế giới kinh doanh và tài chính, một thế giới mênh mông  đang chờ đợi họ đấy. 

Dù tôi chỉ đem lại cho một người thanh niên cái ý muốn xông  pha vào con đường đưa tới thành công thì tôi cũng đủ mãn nguyện  rồi, và viết cuốn sách này tôi đã không đến nỗi làm một việc vô ích. 

Xem tiếp chương cuối : Chương 14